650 lat temu, dokładnie 29 czerwca 1374 roku książę Siemowit III nadał prawa miejskie Nowemu Dworowi. Z okazji tego okrągłego jubileuszu muzeum miasta prowadzone przez Miejską i Powiatową Bibliotekę Publiczną w Nowym Dworze Mazowieckim zorganizowało konferencje historyczną pt. „Pomiędzy wiekami”.
Po oficjalnym rozpoczęciu przez dyrektor Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Nowym Dworze Mazowieckim, zaproszeni prelegenci wygłosili swoje referaty. Wśród nich znaleźli się: ks. Andrzej Bołbot, p. Janusz Gołąb, płk rez. Alfred Kabata, p. Maria Możdżyńska, dr Piotr Oleńczak, ks. Arkadiusz Rakoczy. Konferencję poprowadził dr Bartłomiej Bydoń – pracownik naukowy Muzeum Katyńskiego.
Pierwszy wykład wygłoszony przez dr Piotra Oleńczaka dotyczył „Nowego Dworu na mapie Mazowsza w XVIII i XIX w”. Historyk zwrócił uwagę, że dla mieszkańców mieszkanie nad rzeką było udręką. Nowy Dwór uległ prawie całkowitemu zniszczeniu po potopie szwedzkim i licznych powodziach. Mieszkańcy wsi żyli biednie, a życie toczyło się na marginesie. Sytuacja zmieniła się diametralnie, kiedy Nowy Dwór ponownie odzyskał prawa miejskie, a na Mazowsze przyjechał sam Napoleon Bonaparte, który zdecydował, że wybuduje Twierdzę Modlin. – Nowy Dwór miał dwa atuty w dziejach. Kiedyś Twierdzę, teraz lotnisko, dlatego miasto ciągle się rozwija – stwierdził dr Piotr Oleńczak. Dodał również, że nie byłoby kolei w Nowym Dworze, gdyby nie Twierdza Modlin.
Następnie referat o „społeczności katolickiej w Nowym Dworze” wygłosił ks. Arkadiusz Rakoczy. Wspomniał o ważnej roli parafii w Okuninie, do której w XVI w. należało około 800 osób. Niestety potop szwedzki spowodował, że bardzo długo trwało odbudowywanie życia religijnego. Codzienne życie mieszkańców było związane z pracą na roli. Przy każdej wiosce znajdował się krzyż, do którego odprowadzano ciało zmarłego i modlono się. W 1792 r. parafia została przeniesiona z Okunina do Nowego Dworu. Miało to związek z wybudowaniem, istniejącego do dzisiaj, kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła.
Kolejny referat dotyczył „społeczności żydowskiej w Nowym Dworze”, a jego autorem była p. Maria Możdżyńska. Jak zaznaczyła, w pierwszych wpisach Żydzi pojawiają się w latach 60-80 XVIII w., kiedy to Nowy Dwór za sprawą króla Stanisława Augusta stał się własnością księcia Stanisława Poniatowskiego. Jeszcze w tym samym stuleciu powstała pierwsza, drewniana synagoga. Pod koniec XVIII w. w Nowym Dworze zaczęło rozwijać się drukarstwo ksiąg hebrajskich. Nie trwało to jednak zbyt długo z powodu 11-miesięcznego oblężenia Twierdzy Modlin przez wojska rosyjskie. Żydzi natomiast nadal funkcjonowali, a w Nowym Dworze powstało małe żydowskie miasteczko. W latach 60-90 XIX w. ludność ta stanowiła nawet większość mieszkańców. Z powodu bliskiego położenia Twierdzy, Żydzi mieli dobre warunki na handel. Zajmowali się m.in. handlem mięsem, pracowali w austerii miejskiej, która była połączeniem hotelu i karczmy, czy dostarczali rozrywkę żołnierzom poprzez teatr amatorski i kino. Ludność żydowska bardzo aktywnie uczestniczyła w życiu miasta, wprowadzając swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej. Żydzi mieli także kluby sportowe, biblioteki i prywatną szkołę. Ich spokojne życie przerwała II wojna światowa. Żydom zabrano przedsiębiorstwa, a w mieście na podwórkach ulicy Modlińskiej powstało getto. Po II wojnie światowej z około 4500 mieszkańców żydowskich zostało około 400 osób. Potem z tych, którzy przyznawali się do narodowości żydowskiej, zostały tylko dwie osoby.
W kolejnym wystąpieniu wykład wygłosił p. Janusz Gołąb, który mówił o „społeczności ewangelickiej w Nowym Dworze w latach 1782-1939”. Z wykładu można było dowiedzieć się, że przedstawiciele wyznania protestanckiego odegrali znaczną rolę w historii miasta. Na początku XIX wieku burmistrzem miasta został protestant Ludwik Krüger. Wcześniej, przed rokiem 1794, burmistrzem był także ewangelik – Therburg Samuel Ernst. Pierwszym pastorem w Nowym Dworze był Gottfried Leske, a ostatnim Robert Nitschmann. W miejscu obecnego amfiteatru funkcjonował kościół ewangelicko-augsburski, były też dwa obiekty ewangelickie – szkoła i pastorówka. Ten ostatni budynek istnieje do dziś przy ul. Wybickiego 16. Co ciekawe, na jednym wzgórzu funkcjonowały trzy cmentarze: katolicki, żydowski i ewangelicki. Podział nastąpił w momencie budowy kolei nadwiślańskiej.
O losach ludności rosyjskiej w wykładzie „Prawosławie wczoraj i dziś” opowiedział ks. Andrzej Bołbot. Ich historia była nierozerwalnie związana z Twierdzą Modlin. Dla potrzeb wojska car sprowadził tam Rosjan. W Stanisławowie powstała Kolonia Aleksandryjska, gdzie osiedlili się pierwsi rosyjscy osadnicy. W latach 1897-1903 w Nowym Dworze Mazowieckim zostały natomiast wybudowane budynki „carskie’ jako mieszkania dla rosyjskich żołnierzy.
Jako ostatni głos zabrał płk rez. Alfred Kabata w wykładzie „Wojsko Polskie w Nowym Dworze Mazowieckim po odzyskaniu niepodległości przez Polskę”. Prelegent przypomniał, że w Twierdzy Modlin powstały początki marynarki wojennej. W 1918 r. marszałek Józef Piłsudski wydał rozkaz o utworzeniu marynarki wojennej. Rok później w twierdzy stacjonowało 46 tys. żołnierzy, których określano jako Zgrupowanie Modlińskie. Pułkownik Kabata opowiedział również o elektrowni “Narew”, która dostarczała prąd dla całego Modlina, a zarząd nad nią pełnił Batalion Maszynowy Saperów, a następnie Szkoła Saperów w Modlinie. Wspomniał także o zasłużonych wojskowych, w tym m.in. o gen. bryg. Jerzym Przemysławie Morawiczu, którego prochy zostały złożone w rodzinnym grobie na cmentarzu w Nowym Dworze Mazowieckim.
fot. Łukasz Szablak
